نگاهی به تاریخچه‌ی مد و فشن در جهان

تا حالا به سفر در زمان فکر کرده‌اید؟ اگر جواب شما بله است، این مقاله مخصوص شما است! زیرا ما تصمیم داریم در این مطلب با همراهی شما، به ادوار گذشته سفر کنیم و تاریخچه و روند شکل‌گیری دنیای مد را مورد بررسی قرار دهیم.
مد و فشن یک صنعت پرزرق و برق است که هویت را آشکار می‌سازد، امکان بیان شخصیت را ایجاد و فرصتی برای رشد و تغییر را فراهم می‌کند. درواقع دانش از تاریخ پیشینه‌ی فشن برای علاقه‌مندان به این حوزه بسیار مهم بوده، زیرا تغییرات بصری را به تصویر کشیده و نشانگر تحولات اجتماعی و تفکرات عموم است. به‌طوری که در گذر زمان، اشخاص را به آگاهی و شناخت خود نزدیک‌تر ساخته تا به این واسطه، ظاهری بی‌نقص را تجربه کرده و زیباتر از همیشه به نظر برسند.

بیش از این در مقاله "معرفی کتاب تاریخ لباس" به معرفی کتاب "تاریخ لباس ۵۰۰۰ سال پوشاک زنان و مردان جهان" نوشته روبرت ترنرویل کاکس و ترجمه شیرین بزرگمهر پرداخته‌ایم که خواندن آن خالی از لطف نیست.

مد از چه دورانی و چطور شکل گرفت؟

تاریخچه‌ی طراحی و مد به دوران روم باستان، مصر و یونان باستان بازمی‌گردد. در آن سال‌های دور، لباس و پوشش به جایگاه اجتماعی افراد بستگی داشت. درواقع کسانی که به‌عنوان قشر مرفه و ثروتمند جامعه شناخته می‌شدند، از پارچه‌های مرغوب، اقلام گران‌قیمت و لباس‌های رنگین استفاده می‌کردند. در حالی که تنگ‌دستان، رنگ‌های خنثی و لباس‌های معمول و دوخته شده توسط خودشان را بر تن  می‌کردند. به‌طور کلی در آن زمان و اوایل روم باستان، خانم‌ها لباس‌های بلند پوشیده و آقایان نیز جامه‌ای به اسم توگا که شاخصه‌ی شهروندان رومی بود را استفاده می‌کردند.

روند تغییر مد در قرن‌های مختلف

ساختار پوششی قرن ۱۲ و ۱۳

تا قبل از قرن ۱۸ نقاشان موظف بودند خواسته‌های دربار و حاکمان را برآورده کرده و تنها به کشیدن پرتره‌ی آن‌ها کفایت کنند. به همین دلیل یکی از روش‌های تشخیص پوشش افراد در آن سال‌ها، بررسی معماری، مجسمه‌ها و نقاشی‌های موجود است که درواقع یادگار آن روزهای دور شناخته می‌شوند.

مد در قرن ۱۲ و ۱۳، از نظر برش ساده اما به لحاظ تنوع در جزئیات، با قرون گذشته متفاوت بود. در آن سال‌ها لباس‌ها از آزادی بیش از حد فاصله گرفته و تنگ‌تر شدند. لباس‌های بلند تا مچ پا یا کوتاه تا روی زانو، عصا (مخصوص قشر مرفه)، روپوش‌هایی که از روم باستان نشأت گرفته بودند، آستین‌های بلند که از آرنج کلوش می‌شدند و شلوار جذب، از شاخصه‌های پوشش مردان محسوب می‌شد و زنان نیز از تونیک‌ها و پیراهن‌های بلند، کمربند، آستین‌های از آرنج کلوش شده و روسری‌هایی که مختص به زنان متأهل بود، استفاده می‌کردند.

ظهور مد در قرن ۱۴ و ۱۵

بسیاری از تاریخ دانان از جمله جیمز لاور و فرناند برویل معتقد بودند در اوسط قرن چهاردهم، مد به شکلی واضح ظهور پیدا کرد. این قرون که آغاز خیاطی و دوزندگی شناخته می‌شود، به افراد این امکان را می‌داد تا لباس‌های متناسب با سایز و فرم بدنی خود را دارا باشند. استفاده از دکمه در آن سال‌ها رواج پیدا کرد به‌طوری که سبب شد تا لباس‌ها از تناسب بیشتری برخوردار باشند.

پوشش مردان در آن زمان شامل پیراهن‌های کوتاه، شلوارک‌های پشمی، ژاکت‌های دکمه‌دار و کیف (به‌دلیل نبودن جیب در لباس‌ها)، می‌شد و بانوان نیز از پیراهن‌های با برش زیر سینه از جنس کتان یا پشم طبیعی، کمربندهای نگین‌دار یا نقره‌کاری شده، لباس‌های گشاد به نام کرتل، شنل پوشیده شده از خز، آستین‌های بلند و روسری استفاده می‌کردند.

نگاهی به تغییرات مد در قرن ۱۶

با گذر زمان لباس‌ها از سادگی فاصله گرفته و لایه‌های متعدد و آیتم‌های حجیم جای خود را به پیراهن‌های ساده دادند. استفاده از پارچه‌ با جنس‌های متفاوت، لباس‌های تکه‌دوزی شده، گلدوزی و تزئینات، از ویژگی‌های دوره‌ی رنسانس بود. این تغییرات که در اروپا رواج یافت، در زمان حکومت هِنری هشتم (پادشاه انگلستان) و فرانسیس اول (پادشاه فرانسه)، شکل گرفت. 
با واردات طلا و نقره به اروپا، پادشاهان تلاش کردند تا میزبان پرزرق و برق‌ترین بازه از حکومت خود باشند. پارچه‌های خز، ابریشم، کتان و پشمی، به کار بردن تزئیناتی مانند گلدوزی با ابریشم‌های مشکی و قرمز، نقره‌دوزی یا بهره بردن از نوارهای پهن طلایی، از مشخصات دوره‌ی رنسانس بود.

پوشش خانم‌ها در این بازه‌ی زمانی شامل؛ پیراهن‌های V شکل و بلندی که ساختارمندتر نسبت به ادوار گذشته بودند به‌همراه دامن‌های حجیم و بالاتنه‌ای چسبان و آستین‌های پفی، یقه‌های توری بزرگ، کفش‌های تخت مربعی شکل، استفاده از خز در قسمت‌های مختلف لباس و روسری‌های توری و آقایان نیز با بهره بردن از آیتم‌هایی که دارای سیلوئت مربعی شکل بودن، پیراهن‌های تا روی زانو، یقه‌های توری شکل، جوراب‌های بلند، پالتوهای حجیم پوشیده شده از خز، کلاه، شلوار جذب، موهای با قد متوسط و کفش‌های تخت، برتریت خود را نسبت به عموم جامعه نشان می‌دادند.

سفر به قرن ۱۷ و شکل‌گیری دوره‌ی باروک

این دوره بعد از رنسانس در سال‌های ۱۷۰۰_۱۶۵۰ توسط سه عامل دین زدایی، برتریت قشر مرفه و تلاش جهت به وجود آوردن سَبکی واحد که در سال‌های قبل و دوره‌ی رنسانس ممکن نبود، شکل گرفت. در آن روزها که معماری شاخصه‌ی اصلی فرهنگ محسوب می‌شد، افراد مجبور بودند کلیساها و بناهای معروف شهر را به نشانه‌ی تجمل‌گرایی، با استفاده از رنگ‌های طلایی و سفید و فرم S شکل (اَشکال نرم و منعطف)، تغییر دهند.
باروک که در پایان جنگی سی ساله در زمان زیستن پادشاه فرانسه لویی چهاردهم شکل گرفت، عموم جامعه را به دو دسته‌ی ثروتمند و فقیر تقسیم می‌کرد. به این صورت که مد تنها به قشر مرفه جامعه اختصاص داشت، زیرا افراد تنگ‌دست نه‌تنها توان خرید اقلام گران‌قیمت را نداشته، بلکه حتی اجازه‌ی استفاده از آن‌ها را نیز دارا نبودند.
از مشخصه‌های پوششی باروک می‌توانیم به تزئینات فراوان، لباس‌های منحنی و T شکل، پارچه‌های گران‌بها و مرغوب مانند؛ ابریشم، مخمل، ساتن و دانتل و همچنین رنگ‌های سفید، مشکی، طلایی و سبز فاخر و آبی درباری، اشاره کنیم.
 

لباس‌های بانوان در این دوران شامل پیراهن‌های پشت شب کیسه‌ای واتو، کرست‌های آهاردار، زیورآلات بسیار زیاد و سرپوش‌هایی به نام فونتاژ که با نوارهای سخت و روبان‌ها مزین شده، بودند.


آقایان نیز که کلاه‌گیس‌ عضوی جدایی‌ناپذیر از پوشش آن‌ها محسوب می‌شد، به‌همراه کت‌های بدون یقه و نقره‌دوزی شده و شلوارک و جوراب‌های توری بلند که الهام گرفته از فرهنگ‌ ایران بود و همچنین دستکش‌های کار شده و اکسسوری‌هایی که به وفور در ظاهر آن‌ها مشاهده می‌شد، در انظار عمومی حضور پیدا می‌کردند.

پیدایش دوره‌ی روکوکو و گذری به قرن ۱۸

این سده به‌عنوان عامل تحول مد وفشن شناخته می‌شود زیرا مد به سرعت تغییر کرده و تحولاتی عظیم را در آن روزها شاهد هستیم. پس از مرگ لویی چهاردهم که به‌عنوان پادشاه مصرفی شناخته می‌شد، مد وارد مسیری تازه شد. روکوکو که از واژه‌ی فرانسوی روکای به معنای سنگریزه‌هایی که برای تزئین غارهای مصنوعی گرفته شده، سبکی در هنر و معماری است. این واژه توسط یکی از شاگردان لویی داوید (نقاش فرانسوی) ابداع شده و ترکیبی هوشمندانه از دو کلمه‌ی  Barocco و Rocaille است و به‌نوعی نیز کنایه‌ به سلیقه‌ی تجمل‌گرا و مخرب لویی چهاردهم دارد. روکوکو که خواستار تحول در مد و ایجاد سبکی نوین در این جهت بود، نتوانست موفق عمل کند و تنها تغییراتی جزئی در آن بازه ایجاد شد. از جمله شاخصه‌های آن می‌توان به استفاده از خطوط منحنی C شکل، تغییر رنگ‌ ازجمله؛ آبی فیروزه‌ای، صورتی، سبز و همچنین الهام گرفتن از طبیعت در لباس و معماری اشاره کرد.

پوشش بانوان در این برهه شامل؛ پیراهن‌های T شکل، کرست، ژوپن (به معنای سبد و درواقع زیر پیراهنی تا شو از جنس فلز یا چوب است که به دامن فرم می‌دهد و توسط معشوقه‌ی لویی پانزدهم، مادام پمپادور ابداع شد)، آنگژانت (والان‌های توری که جایگزین سرآستین‌های توری آهاردار شد)، جیب‌های مخفی، بادبزن، سرپوش، شال، استفاده از تزئیناتی مانند پَر و گل‌های مصنوعی و مضامین طبیعت (تصاویر چاپ شده برروی پارچه)، بود و آقایان نیز جامه‌ای فرانسوی شامل کت‌هایی که در قسمت کمر قالب بدن می‌شد، جلیقه، شلوار‌های تا روی زانو، جوراب‌های ساق بلند، پیراهن با یقه‌ی توری چین‌دار و سرآستین‌های تزئینی را برتن می‌کردند.

در اواخر قرن هجدهم و در جریان جنگ استقلال در سال ۱۷۷۵، گروهی از زنان به‌جهت آشکارسازی احساس خشم خود از حکومت فرانسه، از ساختارهای تعیین شده و لباس‌هایی که کرست و ژوپن را داشتند فاصله گرفته و پیراهن‌هایی ساده از جنس نخ و رنگ‌های خنثی و پایه را به‌همراه مدل موهای فیلادلفیایی برگزیدند.

با گذر زمان و پس از پایان جنگ و انقلاب فرانسه، لباس‌ها به‌جهت تاًثیرپذیری از رم و یونان باستان، به برش زیر سینه انتقال یافته و همراه شال کشمیر با طرح‌های بته‌جقه (الهام گرفته شده از ایران)، ظاهری ساده‌تر از همیشه به خود گرفتند که به آن بازه نئوکلاسیسیسم (Neoclassicism) می‌گویند.

قرن ۱۹ و دانش از مد در این سده

با آغاز قرن نوزدهم و ظهور دوره‌ی رمانتیسیسم، شاهد تغییر ایدئولوژی‌ها و خرده‌گیری به واقع‌گرایی و توجه به احساسات و اهمیت به عواطف و عشق بودیم. این بازه از ادبیات رمانس الهام گرفته به‌طوری که چهره‌ی خانم‌ها به دور از هرگونه آرایشی، حالتی محزون به خود نیز می‌گرفتند. از مشخصات این دوره می‌توانیم به بازگشت کرست، خط کمر پایین در پیراهن‌ها، آستین‌های پفی و دامن‌های تا مچ پا اشاره کنیم.
۲۸
در این برهه، صنعت‌گرایی یا Industrialism نیز شکل گرفت. به این صورت که مد متفاوت‌تر از همیشه ظهور کرده و با برپایی فروشگاه‌های لباس، چاپ مجلات مد و تولید انبوه چرخ خیاطی، این امکان را برای عموم مخصوصا بانوان فراهم کرد تا علاوه‌بر اشتغال‌زایی به لباس‌های مختلف نیز دسترسی داشته باشند.

مد در قرن ۲۰ و ثبت جایگاه بانوان

با ورود به سده‌ی بیستم، زنان که وارد اجتماع شده و استقلال را تجربه کردند، درجهت اعتراض به برابری حقوق خانم‌ها و آقایان، به استفاده از کت و شلوار‌ که اولین بار توسط کوکو شنل Coco Chanel به بازار عرضه شد، پیراهن‌های یقه ایستاده، کلاه و دامن‌های کوتاه با مدل‌های گوناگون، پرداختند. 
همچنین با روی کار آمدن صنعت مدلینگ، بسیاری از زنان در این حرفه فعال شدند که یکی از مشهورترین آن‌ها توییگی Twiggy بود که به‌نوعی تبدیل به نماد این سده گشته است.

تحولات مد در قرن ۲۱

در سال‌های اخیر و قرن معاصر، فشن به‌طرز شگفت‌انگیزی رشد کرده و در جهان ریشه دواند، سبک‌های متنوع شکل گرفته و استایل‌های گوناگون نیز به وجود آمدند. استایل‌هایی که هویت افراد را بیان کرده و جهان را به‌سمت پیشرفت و ظاهری زیباتر هدایت می‌کند.

کلام آخر

نگاه به ادوار گذشته و دانش از صفحات پیشین روزگار، ما را درجهت رسیدن به تکامل کمک می‌کند. پس ما تصمیم گرفتیم در این بلاگ با نگاهی به قرون قبل، شما را در جهت آگاهی از تحولات بی‌نظیر دنیای فشن یاری کنیم.

در آخر متشکریم از همراهی همیشگی شما عزیزان و امیدواریم این بلاگ مورد‌پسندتان واقع شود.
شما برای ما بنویسید؛کدام‌یک از دوره‌های گفته شده برایتان جذاب‌تر بود؟ سبک و آیتم‌های موردعلاقه‌ی شما به کدام سده نزدیک‌تر است؟