تحلیل لباس سوگلی ناصرالدین شاه در سریال جیران «حسن فتحی»

داستان سریال جیران که در زمان ناصرالدین شاه اتفاق می‌افتد، درباره‌ی عشق و اولین سوگلی او جیران است. ناصرالدین شاه در اولین برخورد خود با جیران دلباخته‌ی او می‌شود. نام اصلی جیران، خدیجه بوده و ناصرالدین شاه به دلیل چشمان درشت و زیبای او نامش را جیران صدا می‌زده. جیران در زبان ترکی به معنای غزال یا آهو است. در این سریال بهرام رادان در نقش ناصرالدین شاه، چهارمین پادشاه قاجاری و پریناز ایزدیار در نقش جیران دیده می‌شود. ناصرالدین شاه به‌جای اینکه وقت خود را برای اداره‌ی کشور بگذارد، بیشتر پی عیش‌ونوش و یافتن همسر جدید بود. حواشی زیادی در رابطه با طراحی لباس و گریم سریال جیران وجود دارد. قبل از اینکه سراغ این حواشی داغ برویم، اول بیایید به نقد و بررسی طراحی لباس سریال جیران بپردازیم.

بررسی طراحی لباس سریال جیران

در دوره‌ی ناصرالدین شاه تحولات شگرفی در پوشش زنان به وجود آمد. به‌دلیل علاقه‌ی زیاد ناصرالدین شاه به پوشش غرب، این تغییرات از درون حرمسراها شروع شد و کم‌کم در میان بقیه‌ی زنان راه پیدا کرد. ناصرالدین شاه عاشق سفر بود و سفرهای زیاد و طولانی به کشورهای روسیه، انگلستان، آلمان، فرانسه، سوئیس و اتریش داشت. هر زمان که از این سفرها به ایران بازمی‌گشت، فرهنگ جدیدی را با خودش وارد می‌کرد. این فرهنگ آنقدر بر پوشش زنان تاثیر گذاشت که نام او را در عرصه‌ی لباس زنان ماندنی کرد، به‌طوری که لباس زنان قبل و بعد از سفرهای او کاملا باهم فرق داشت. در ادامه، طراحی لباس سریال جیران با واقعیت پوشش دوران ناصرالدین شاه را مقایسه می‌کنیم. 

تبدیل دامن‌های بلند به دامن‌های کوتاه‌تر

یکی از نمونه‌های تغییرات پوشش زنان در قبل و بعد از دوره ناصرالدین شاه، تبدیل دامن‌های بلند و دایره‌ای شکل که بر روی زمین کشیده می‌شد به دامن‌های کوتاه‌تر است. این موضوع در سریال جیران نیز به خوبی رعایت شده است. 

کفش‌های مرواریدی 

زنان حرمسرا در دوره‌ی ناصرالدین شاه کفش‌های زیبای مخملی می‌پوشیدند که با مروارید تزئین شده بود، البته فقط در اندرونی و به دور از چشم نامحرمان! اما در سریال جیران به این کفش‌ها اشاره نشده و فقط کفش‌های ورنی در برخی از صحنه‌ها دیده می‌شود که آن دوره اصلا وجود نداشت. دلیل رعایت نشدن این موضوع را ما هم نمی‌دانیم!

چاقچور بلند

در آن دوره از تاریخ لباس بیرونی و اندرونی زنان کاملا متفاوت بود. همه‌ی زنان بیرون از خانه بیش از حد حجاب داشتند. آن‌ها چادری بلند و سیاه با شلواری گشاد و روبنده‌ای سفید می‌پوشیدند که تمام صورتشان را می‌پوشاند، البته جلوی چشمان خود پارچه‌ای توری قرار می‌دادند که بتوانند اطراف را ببینند. جنس چادرها از کرباس بود و در رنگ‌های سرمه‌ای یا قهوه‌ای هم دیده می‌شدند. این نوع پوشش در سریال جیران به خوبی رعایت شده است. 

روسری‌های سفید 

روسری‌های سفیدی که زنان در سریال جیران به سر دارند از جمله تغییراتی بود که ناصرالدین شاه از فرهنگ غرب وارد ایران کرد. حتما تا الان به‌شدت کنجکاو شده‌اید که اسم طراح لباس سریال جیران چیست و چه کسی توانسته همه‌ی این پوشش‌ها را به‌خوبی به تصویر بکشد؟ در ادامه او را به شما معرفی خواهیم کرد، فقط کمی صبور باشید، زیرا بحث بسیار است و وقت اندک.

کلاه مردان

کلاه برخلاف امروز در آن زمان یک پوشش همگانی برای مردان به حساب می‌آمد، طوری که مردان کلاه را از سر خود برنمی‌داشتند. در سریال جیران این نوع پوشش مردان نیز به خوبی رعایت شده و همانطور که می‌بینید، همه‌ی مردان در این سریال کلاه‌هایی مرتفع به‌سر دارند. 

طراحی لباس سریال جیران چقدر به واقعیت نزدیک است؟

ممکن است با دیدن عکس‌های زنان در دوره‌ی قاجار از نوع پوشش و لباس‌های آن‌ها خنده‌تان بگیرد، اما با دیدن زیبایی پوشش زنان در سریال جیران و شسته‌رفته بودن شخصیت‌ها که مربوط به همین دوره است، شگفت‌زده شوید. حال این سوال پیش می‌آید که با این همه تفاوتی که در پوشش آن دوره و طراحی لباس سریال جیران وجود دارد، چرا می‌گوییم قوانین پوششی دوره‌ی ناصرالدین شاه در این سریال رعایت شده؟ دو دلیل وجود دارد. 

دلیل اول: درصد زیادی از جذابیت سریال‌های تاریخی به نوع پوشش، طراحی و رنگ‌آمیزی صحنه‌ها بستگی دارد؛ به همین دلیل با وجود شباهت لباس‌ها و صحنه‌ها به دوره‌ی مربوطه، جذابیت‌های بیشتری چاشنی سریال شده تا بیننده را تحت تاثیر قرار دهند.

دلیل دوم: لباس‌هایی که در دوره‌ی خاصی وجود داشته و الان با دیدن آن‌ها می‌خندیم، در زمان خود جذابیت فراوانی داشته‌اند. برای نشان دادن جذابیت فراوان آن دوره باید از ملاک‌های زیبایی زمان حال استفاده شود تا بیننده بتواند حس و حال آن دوره را درک کند، نه اینکه به آن بخندد. به همین دلیل استفاده از پوششی دقیقا شبیه به همان دوره از تاریخ، کمی غیر منطقی به‌نظر می‌رسد. اگر باور نمی‌کنید، می‌توانید نگاهی به عکس‌ها و فیلم‌های عروسی مادربزرگتان انداخته و به پوشش میهمان‌ها دقت کنید. حتما از خنده روده‌بر خواهید شد؛ اما اگر از مادربزرگ خود بپرسید، می‌گویند که این بهترین پوشش در آن دوره به حساب می‌آمد. 

طراحی لباس کاراکترهای اصلی سریال جیران

حال که با طراحی لباس سریال جیران آشنا شدید، وقت آن است که لباس کاراکترهای اصلی این سریال را برای شما تحلیل کنیم. خب یک راست می‌رویم سر اصل مطلب و شخصیت اصلی داستان یعنی ناصرالدین شاه.

طراحی لباس ناصرالدین شاه 

عکس‌هایی که از ناصرالدین شاه قاجار به جا مانده، به ما نشان می‌دهد که او در اکثر مواقع تن‌پوش‌هایی بلند با رنگ مشکی یا تیره به تن داشته. کلاه قاجاری معروف او که نشانی زرین بر روی آن دارد، قسمتی جدا نشدنی از پوشش ناصرالدین شاه بوده است. زردوزی‌های فراوان بر روی لباس‌های ناصرالدین شاه در سریال جیران، پوشش او را در این سریال بسیار تجملاتی‌تر از واقعیت نشان داده است. کلاه‌هایی که بر سر بهرام رادان در این سریال دیده می‌شود، شباهت زیادی با کلاه‌های واقعی ناصرالدین شاه دارد. 

طراحی لباس جیران

جیران در خانواده‌ای کاملا معمولی و روستایی بزرگ شد. به همین دلیل لباس‌هایی که قبل از ازدواج با ناصرالدین شاه بر تن او دیده می‌شود، به‌دور از تجملات است. ترکیب رنگ قرمز و سبز و نقوش سنتی لباس‌های جیران، بخش اصلی پوشش او در قبل و بعد از ورود به دربار است. بعد از ازدواج با ناصرالدین شاه، تم رنگی لباس‌های جیران همچنان از دو رنگ مکمل قرمز و سبز پیروی می‌کند، اما به شکلی تجملاتی و پر زرق‌وبرق‌تر و با نقوش و گلدوزی‌های ظریف‌تر که زنانگی او را بیشتر نشان می‌دهند. رنگ قرمز نماد عشق و شور و احساس است و شاید دلیلی که از این رنگ در پوشش جیران زیاد استفاده شده، این باشد که مخاطب با دیدن او به یاد عشق زیاد ناصرالدین شاه نسبت به او بیفتد.  

طراحی لباس مهد علیا 

زنی متفاوت، قدرت‌طلب و بی‌پروا که برای رسیدن به هدف خود یعنی تثبیت خاندان قاجار و سلطنت پسرش تلاش‌های زیادی کرد. رنگ بنفش نماد قدرت‌طلبی است که در طراحی لباس مهد علیا بسیار دیده می‌شود. همچنین تاج‌های بزرگ و پرزرق‌وبرقش تجمل‌گرایی او را نشان می‌دهند. به‌طورکلی پوشش این شخصیت تم رنگی تیره‌ای دارد که نشان‌دهنده قدرت اوست.

طراحی لباس تاج‌الملوک

تاج‌الملوک که شخصیت بدجنسی در این سریال دارد، با لباس‌هایی که طرح‌های ظریف، رنگی و پیچیده دارند، دیده می‌شود. ظریف‌کاری‌ها و نقش‌ونگار پیچیده بر روی روسری و لباس‌هایش، شخصیت مرموز و غیرقابل پیش بینی او را نشان می‌دهد. تم رنگی خاصی برای این شخصیت استفاده نشده و در صحنه‌های مختلف با پوشش متفاوتی دیده می‌شود. 

نقد و بررسی آرایش و گریم سریال جیران 

با دقت به صورت زنان در سریال جیران متوجه امروزی و آنچنانی بودن سبک آرایش و گریم آن‌ها خواهید شد، اما آیا اصلا در دوره‌ی قاجار زنان آرایش می‌کردند؟ باید بگوییم بله. آن‌ها نه‌تنها هفت قلم لوازم آرایش داشته و بیشتر اوقات آرایش می‌کردند، بلکه نسبت به ثروتی که داشتند، به صورت و موهای خود زیورآلات و تزئینات هم اضافه می‌کردند. آن‌ها زلف‌ها را چین داده و با حنا ابروهای پهن و پیوسته برای خود می‌کشیدند. به چشم‌هایشان سرمه کشیده و سفیدآب و سرخاب زیادی به چهره خود می‌مالیدند. عجیب اما واقعی است که بر پشت لب خود سبیلی باریک نیز می‌کشیدند و لب‌هایشان را با سرخاب، رنگ و لعاب می‌دادند. سبک آرایش سریال جیران به‌دلیل نداشتن شباهت به دوره‌ی ناصرالدین شاه مورد اعتراض افراد زیادی قرارگرفته، اما ممکن است هدف از آرایش‌های امروزی و مدرن زنان در این سریال نشان‌دهنده اهمیت زیاد زنان به ظاهر خود در آن دوره باشد. همچنین شخصیت جیران در واقعیت به چشم و ابروی زیبای خود معروف بوده و نشان‌‌دادن این موضوع بدون آرایش زیبا برای چشم و ابروی شخصیت جیران در سریال امکان پذیر نیست. ناصرالدین شاه علاقه‌ی زیادی به مد غربی داشت و این موضوع با آرایش و گریم بیشتر زنان حرمسرا نسبت به رعیت به خوبی نشان داده شده است. 

حواشی مربوط به طراحی لباس سریال جیران

در صفحات مختلف نقد و بررسی سریال جیران، ایرادات زیادی به این سریال و کارگردان آن یعنی حسن فتحی وارد شده و قصد تخریب او را داشته‌اند. آن‌ها معتقدند که طراحی لباس و صحنه این سریال اصلا حال و هوای یک سریال تاریخی را نداشته و تلاش برای باورپذیر کردن آن بدون نتیجه مانده است. تاج‌هایی با طراحی‌های امروزی، روسری‌های پارچه‌‌ای گیپور با نقش‌های ظریف و ترکیب رنگ‌های کاملا هماهنگ، المان‌هایی هستند که به اعتقاد منتقدان به‌هیچ‌وجه در دوره‌ی ناصرالدین شاه دیده نشده، طبق سلیقه شخصی به کار رفته و بیننده نمی‌تواند تاریخی بودن آن‌ها را درک کند؛ مثلا شخصیت جیران، شخصیتی مستحکم با هیکلی درشت‌اندام بوده که به فعالیت‌های مردانه علاقه زیادی داشته، اما در این سریال یک دختر زیبای ظریف با لباس‌هایی دخترانه و رنگ قرمز که بیشتر فضای عاشقانه ایجاد کرده، ظاهر می‌شود. با وجود انتقادات شدید نسبت به این موارد، بسیاری نیز معتقدند که دلیل این نوع طراحی نشان دادن تجملات در همان دوره، اما به شکلی امروزی است تا بیننده بتواند آن‌ها را درک کند. 

طراح لباس سریال جیران کیست؟

طراحی صحنه و لباس این سریال بر عهده‌ی ملک‌جهان خزاعی بوده است. این طراح لباس یکی از بهترین و بزرگ‌ترین طراحان لباس است که کارنامه‌ی درخشان او تبحر و حرفه‌ای بودنش را نشان می‌دهد. ملک‌جهان خزاعی پس از اتمام تحصیلاتش در آمریکا با دعوت وزارت فرهنگ و هنر به ایران بازگشت و به حرفه‌ی خودش ادامه داد. از جمله آثار مطرحی که ملک‌جهان خزاعی طراحی صحنه و لباس آن را به عهده داشته، می‌توان به سریال تلویزیونی سمک عیار و افسانه‌های کهن فارسی و همچنین فیلم‌های سینمایی شازده احتجاب، نسل سوخته و اشک سرما اشاره کرد. او همچنین برنده سیمرغ بلورین برای بهترین طراحی صحنه فیلم‌های تولد یک پروانه و بلندی‌های صفر شده است.

 نتیجه گیری

احتمالا با خواندن این مقاله متوجه دلیل تفاوت نوع پوشش در سریال جیران و واقعیت دوره ناصرالدین شاه شده‌اید. طراحی لباس سریال جیران موافقان و مخالفان زیادی دارد که مخالفان معتقدند طراحی صحنه و لباس باید شبیه همان دوره انجام می‌شد؛ اما تصور کنید که اگر طراحی لباس و گریم شخصیت‌ها دقیقا مطابق دوره ناصرالدین شاه بود، چه اتفاقی می‌افتاد؟ همه زنان در این سریال با سبیل ظاهر می‌شدند که بیننده بدون توجه به داستان سریال فقط می‌خندید! اما خب این طراحی می‌توانست کمی بیشتر شبیه آن دوره باشد تا حس و حال آن زمان را بیشتر منتقل کند، اما انگار تصمیم بر این بود که شخصیت‌ها با لباس‌های باشکوه و شکیل ظاهر شوند، به طوری که مخاطب در همان نگاه اول متوجه طراحی حرفه‌ای و دقیق لباس در این سریال شود.

سوالات متداول

1.نام طراح لباس سریال جیران چیست؟

ملک‌جهان خزاعی که یکی از طراحان لباس بزرگ در کشور به حساب می‌آید، طراحی لباس و صحنه سریال جیران را نیز بر عهده داشته. 

2.زمان پخش سریال جیران چه موقع است؟

این سریال هر جمعه ساعت 8 صبح از شبکه نمایش خانگی فیلیمو پخش می‌شود.

3.سریال جیران چند قسمت است؟

سریال جیران در کل 50 قسمت دارد. 

4.نام بازیگران نقش اصلی سریال جیران چیست؟

بهرام رادان در نقش ناصرالدین شاه، پریناز ایزدیار در نقش جیران، مریلا زارعی در نقش مادر ناصرالدین‌شاه (مهدعلیا)، امیر جعفری در نقش میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ناصرالدین‌شاه) و مهدی پاکدل در نقش سلمان هنرنمایی می‌کنند.